Slag bij Gavere (1453)

In 1449 breekt in Gent een opstand uit tegen het bewind (en in het bijzonder de hoge belastingen) van de hertog van Bourgondië, Filips de Goede, die ook de titel van graaf van Vlaanderen voert. De hertog probeert de opstand eerst met onderhandelen te beëindigen, maar in 1452 lijkt militair ingrijpen de enige uitweg te zijn. Op 18 juni 1453 valt het leger van de hertog van Bourgondië het graafschap Vlaanderen binnen.
Om een directe aanval op Gent te vermijden en de bevoorrading van de stad langs de Leie, de Schelde en de Dender onmogelijk te maken, valt Filips de Goede eerst drie grafelijke kastelen aan: Schendelbeke, Poeke en Gavere. Het hertogelijke leger, dat grotendeels uit huurlingen uit Picardië, Artesië en Henegouwen bestaat, heeft weinig moeite om de kastelen van Schendelbeke en Poeke te veroveren. De inname gebeurt met veel bloedvergieten, overlevende verdedigers eindigen aan de galg.

Op 18 juli begint ook de belegering van het kasteel van Gavere, dat het dichtst bij Gent ligt. Tot een rechtstreekse aanval wordt niet overgegaan, het kasteel wordt omsingeld. Filips de Goede hoopt de Gentenaars te verleiden om een slag in open veld aan te gaan, waarbij de Bourgondiërs in het voordeel zouden zijn. Gentse steun aan het kasteel blijft echter uit. De Gentenaars draaien enkel de sluizen open om laaggelegen gebieden rond de stad onder water te zetten, maar die maatregel heeft in een droge zomer weinig tot geen impact.

John Fox, aanvoerder van zestien Engelse boogschutters die het Gaverse kasteel helpen verdedigen, doorbreekt de impasse. Hij loopt over naar het Bourgondische kamp en sluit er een deal: om hem en zijn Engelse huurlingen te laten ontsnappen wil hij in ruil een Gentse aanval uitlokken. Filips de Goede gaat akkoord, waardoor Fox naar Gent “ontsnapt” en er, met veel zin voor dramatiek, beweert dat de hertog en zijn troepen het kasteel van Gavere hebben aangevallen.

De list lukt wonderwel. Gent trekt ten strijde. Alle gezonde inwoners tussen twintig en zestig jaar worden onder de wapens geroepen. Contemporaine bronnen spreken over zo’n dertig- tot veertigduizend man, maar het werkelijke aantal ligt een stuk lager. Overblijvende leden van het garnizoen in Gavere hebben zich ondertussen overgegeven aan de Bourgondiërs. Ook zij worden opgehangen.

De toegesnelde burgermilities van Gent moeten het, na een drie uur durende mars onder een blakende zon, in open veld opnemen tegen getrainde ridders. Vanop een heuvel ziet Filips de Goede het Gentse leger naderen. Op een van de eerste rijen bevindt zich John Fox, die zo snel mogelijk naar de Bourgondiërs toeloopt… en er met open armen wordt ontvangen. De Gentenaars beseffen dat ze in een valstrik zijn gelopen.

Op 23 juli, kort na de middag, begint de slag aan het kasteel. De artilleriegevechten gaan gelijk op, een eerste aanval van de Bourgondische ruiterij wordt afgeslagen. De strijd is dus niet meteen beslecht, de winstkansen wisselen voortdurend… en de Bourgondische hertog wordt toch wat nerveus. Tot een dramatisch voorval zich afspeelt.

Volgens Olivier de La Marche, kroniekschrijver aan het Bourgondische hof, vat het Gentse kruitkonvooi namelijk plots vuur, wellicht een gevolg van een overspringende genster van een brandende lont op een zak buskruit. De ontploffing is enorm, de chaos die erop volgt is dat ook. Overtuigd dat de slagorde is doorbroken, verspreidt paniek zich in de Gentse gelederen. Ze slaan massaal op de vlucht. Tijdens het tumult beveelt Filips de Goede een grote aanval, waardoor honderden soldaten sneuvelen.
Een Gentse elite-eenheid van zo’n duizend tot tweeduizend man sterk houdt echter stand en geeft een deel van het leger de kans zich terug te trekken naar de stad.

Eén dag later geven de Gentenaars zich over. Gentse burgers vragen blootvoets en in een simpel nachthemd (tabbaard) om vergiffenis. De hertog spaart de stad, de Gentse Opstand is beëindigd.

Literatuur:

• De SMET Antoine, De Slag bij Gavere 23 juli 1453, Gavere: V.V.V. ’t Gaverland, 2003.
• De VOS Luc, Veldslagen in de Lage Landen, Leuven: Uitgeverij Davidsfonds, 1995.
• DE VRIES Kelly, “Battle of Gavere”, in: CLIFFORD J. Rogers, The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology, vol. 2, Oxford: Oxford University Press, 2010, pp. 148-149.
• HAEMERS Jelle, De Gentse Opstand 1449-1453. De strijd tussen rivaliserende netwerken om het stedelijk kapitaal, Heule: UGA, 2004.
• GEVAERT Marc, Slagveld van Europa. Duizend jaar oorlog in de Zuidelijke Nederlanden, Roeselare: Globe, 2007.