Slag bij Steenkerke (1692)

Tijdens de Negenjarige Oorlog (1688-1697), soms ook de Oorlog van de Liga van Augsburg genoemd, waarbij Lodewijk XIV tegenover een sterke coalitie (met o.a. de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en Engeland) komt te staan, neemt de koning van Frankrijk op 30 juni 1692 na een kort beleg de belangrijke stad Namen in. Willem III van Oranje-Nassau, Stadhouder van o.a. Holland en Zeeland, daarnaast koning van Engeland, Schotland en Ierland en bevelhebber van de coalitietroepen, betreurt dat hij de belegerde stad niet heeft kunnen helpen. Hij probeert dan ook een beslissende slag uit te delen aan het Franse leger van François-Henri de Montmorency-Bouteville, hertog van Piney-Luxembourg, meestal 'maarschalk de Luxembourg' genoemd, dat zich in de buurt van Edingen bevindt.

De troepen van Willem III verlaten hun kamp in Tubeke en begeven zich op 3 augustus 1692 in het geheim in de richting van de Franse stellingen tussen Steenkerke en Hérinnes-Lez-Enghien.
Maarschalk de Luxembourg wordt om de tuin geleid door het valse bericht van een spion in dienst van de Stadhouder en wanneer hij bericht krijgt van het verschijnen van de vijandelijke troepen, denkt hij aanvankelijk dat het om een gewone zoektocht naar bevoorrading gaat. Zijn voorposten laten echter al snel weten dat het vijandelijke leger in groten getale oprukt.
Luxembourg houdt eerst koppig vast aan zijn idee, maar beslist dan uiteindelijk toch zijn leger in de strijd te werpen. De tijd dringt. Hij beseft dat een krachtige aanval zijn rechterflank, in de buurt van het dorpje Steenkerke, bedreigt en trommelt zijn eenheden op. De Bourbonnais-brigade en de rest van zijn infanterie nemen een defensieve stelling in, terwijl Luxembourg de cavalerie van generaal Boufflers oproept om zo snel mogelijk te komen aansluiten. Talrijke gehaaste officieren steken enkel het uiteinde van hun lange halsdoeken in een knoopsgat van hun jas en lanceren zo een echte mode: de das 'à la Steinkerque'.

Rond de middag gaat het gros van de coalitietroepen vanuit zijn linkerflank de druk opvoeren op de Franse rechtervleugel. Het grootste deel van Luxembourgs artillerie bevindt zich op dat ogenblik in Bergen en daarom stelt hij drie Franse batterijen op die hevig het vuur openen.

In het begin van het gevecht hebben de geallieerden de overhand; ze dringen de Franse eerste linie een beetje voor Steenkerke terug. De toestand is kritiek. Op de veroverde terreinen stelt de coalitie friese ruiters op om de Franse tegenaanvallen af te weren. De brigades van de Franse en Zwitserse Gardes, evenals de brigade uit de Champagne, slagen er na een verhitte en bloedige strijd uiteindelijk in de vijand te stoppen en terug te dringen.
Wanneer de cavalerie van Boufflers opduikt en onder de aanhoudende druk van de andere infanteriebrigades, kunnen de geallieerden niet anders dan rond 7 uur ’s avonds een algemene terugtrekking uit te voeren.
De Fransen behalen de overwinning. Zij tellen ongeveer 7.000 doden en gewonden, de geallieerden zo’n 6.500. Het leger van de koning van Frankrijk verovert niet enkel 8 à 9 standaarden, maar maakt ook om en bij de 1.300 gevangenen.

De overwinning in Steenkerke stelt de inname van Namen door koning Lodewijk XIV veilig; het geallieerde leger is in verlegenheid gebracht en begint over de militaire capaciteiten van de bevelhebber te twijfelen. Het pokerspel van Willem III is inderdaad op een fiasco uitgedraaid, niet zozeer door een gebrek aan moedig vanwege zijn troepen, maar eerder door een ongelukkige tactiek. De opstelling van het leger op een te smalle vlakte perkte de bewegingsmogelijkheden in, waardoor de Fransen zich defensief konden organiseren.
Maarschalk de Luxembourg van zijn kant blijft ook niet gespaard van kritiek: zijn koppigheid in het begin van de veldslag, toen hij geen rekening hield met de rapporten van zijn voorhoedes, heeft remmend gewerkt op de ontplooiing van zijn troepen. De overwinning die de maarschalk uiteindelijk binnenhaalt, maakt echter komaf met alle bedenkingen. De koning van Frankrijk kan tevreden terugblikken op de zege en deze briljante veldtocht van 1692 bevestigt zijn overmacht op de coalitie.

Auteur: Alain Tripnaux, historicus en voorzitter van de asbl Le Tricorne.

Literatuur

• LUXEMBOURG (maréchal de), Lettre de M. Le maréchal duc de Luxembourg au roy, camp de Hoües, 4 août 1692, Parijs: François Barbier, 1692.
• MONNIER Clément, « Le combat de Steenkerque, 3 août 1692 », in: Les Annales du Cercle archéologique d’Enghien, tome second, Leuven : imprimerie veuve Lefever-Delahaye, 1883.
• The Memoirs of the Marquess de Langallerie, Londen: R. Burrough and J. Baker, 1708.
• Dictionnaire historique des sièges et batailles de l’histoire ancienne et moderne, tome troisième, Parijs: Vincent, 1771.