Slag der Grenzen (Belgisch gedeelte) (1914)

Vóór het officiële uitbreken van de Eerste Wereldoorlog hadden de verschillende oorlogvoerende naties hun actieplannen reeds voorbereid. Het Duitse, bekend als het ‘Schlieffen-plan’, hield in dat de meeste troepen in het westen zouden worden geconcentreerd en door het nochtans neutrale België zouden trekken om het Franse leger te overvleugelen. Frankrijk van zijn kant had ‘Plan XVII’ ontwikkeld, een resoluut offensieve strategie om niet het initiatief te verliezen. Dit plan hield rekening met de mogelijkheid van een schending van de Belgische neutraliteit en voorzag in de concentratie van het leger aan de Frans-Belgische en Frans-Duitse grens met het doel snel een offensief te lanceren in de hoge Elzas, Lotharingen en ten noorden van de Moselstellung (versterkte linie die door het Duitsland in de Moezelstreek was aangelegd). In geval van een Duitse aanval op België planden generaal Joffre en zijn staf, naast de aanvallen in Lotharingen en de Elzas, een offensief door Belgisch Luxemburg en de streek van Thionville.

Op 2 augustus 1914 zetten Frankrijk en Duitsland, die dan nog niet officieel in oorlog zijn, hun troepen in beweging. Een deel van het Duitse leger valt twee dagen later België binnen en schendt daarmee de neutraliteit van het land. De Franse 3^de, 4^de en 5^de Legers komen op verzoek van de Belgische regering het land binnen om het vijandelijke offensief te stuiten. De Britse Expeditiemacht (British Expeditionary Force, BEF) ontscheept in Frankrijk en bereikt Maubeuge.

Alle verzet ten spijt kan het Belgisch leger de Duitse opmars op zijn grondgebied niet stoppen en op 18 augustus geeft koning Albert I zijn troepen opdracht zich terug te trekken naar Antwerpen, het nationale bolwerk.

De Slag der Grenzen is wat het gedeelte in België betreft een opeenvolging van gevechten in Belgisch Luxemburg, Namen, Charleroi en Bergen tussen een deel van het Franse leger (gesteund door de BEF) en een deel van de Duitse strijdkrachten.

In de overtuiging dat het centrale deel van de Duitse troepenmacht, in het zuidoosten van België, zwakker is dan de vleugels, geeft de Franse bevelhebber generaal Joffre op 20 augustus het bevel tot een offensief van het Franse 3^de en 4^de Leger in de Belgische Ardennen ten einde het Duitse centrum te omsingelen. Zijn informatie is onjuist, want de Duitsers, talrijker dan verwacht, hebben vanaf 19 augustus hun verdedigingsposities versterkt.

Na enkele schermutselingen in de loop van de dag van 21 augustus, start de krachtmeting pas de volgende dag in het zuiden van de provincie Luxemburg. Het Franse 4^de Leger moet de Semois oversteken en oprukken naar Neufchâteau, terwijl Aarlen als marsrichting wordt toegewezen aan het 3^de. De verschillende Korpsen van dit laatste lijden zware verliezen onder Duits artillerievuur (met name in Ethe en Virton), waardoor zij geen vooruitgang kunnen maken.
Sommige eenheden van het 4^de Leger weten Neufchâteau te bereiken, maar ook zij worden geconfronteerd met Duitse troepen die stevig verschanst zijn en beschermd worden door hun artillerie. Het Franse 4^de Leger incasseert zware verliezen, zowel qua mensen als qua uitrusting: bij Rossignol bijvoorbeeld verliezen de 2^de en 3^de Divisie van het Koloniale Korps in één dag bijna 11.000 man ten gevolge van het vijandelijk vuur. 22 augustus 1914 blijft tot de dag van vandaag de dodelijkste in de geschiedenis van het Franse leger.
Tegen het einde van de volgende dag hebben bijna alle troepen van het 3^de en 4^de Leger zich teruggetrokken op hun oorspronkelijke positie in de Franse Ardennen.

Het Franse 5^de Leger van zijn kant stelt zich op in de Sambervallei (tussen Charleroi en de fortengordel van Namen, verdedigd door de Belgische 4^de Divisie), en tussen Givet en Dinant, langs de Maas en komt zo tegenover het Duitse 2^de Leger te staan. Op 21 augustus slaagde dit erin, via de Pruisische Garde, gesteund door de artillerie die aan de andere kant van de Samber een hoger gelegen stelling had ingenomen, de Franse linie terug te dringen door de bruggen bij Auvelais en Arsimont in te nemen.
De volgende dag probeert het X^de Korps van het Franse 5^de Leger de verloren stellingen te heroveren, terwijl een deel van het I^ste Korps Ham-sur-Sambre aanvalt. Ze worden met veel verliezen teruggeslagen tot voorbij Fosses. Van Duitse kant opent het X^de Hannoverse Korps de aanval op Charleroi, verovert de brug van Tamines en slaagt erin het Franse III^de en XVIII^de Korps terug te dringen.

Op 23 augustus, de laatste dag van de confrontaties in de streek van Charleroi en Dinant, probeert het al genoemde Franse I^ste Korps de Pruisische Garde te flankeren bij Sart-Saint-Laurent en Saint-Gérard maar moet dit uiteindelijk opgeven en terugkeren naar zijn positie langs de Maas (tussen Namen en Dinant) wanneer de troepen van het Duitse 3^de Leger deze rivier oversteken en Dinant, Hastière en Houx aanvallen. Het Franse 5^de Leger probeert zo goed en zo kwaad als mogelijk het offensief van het Duitse 2^de Leger af te slaan maar wordt gedwongen zich terug te trekken omdat zijn rechterflank bedreigt wordt door deze opmars van het Duitse 3^de Leger.
Op dezelfde dag vinden rond Bergen de gevechten plaats tussen de Britse Expeditiemacht (BEF) onder bevel van maarschalk John French en het Duitse 1^ste Leger. Ondanks hardnekkig verzet worden de Britten gedwongen zich terug te plooien wanneer het Franse 5^de Leger dat zich op hun rechterflank bevindt, zich terugtrekt.

Hiermee komt een einde aan de Slag om Bergen en het Belgische onderdeel van de Slag der Grenzen. De gevechten van deze Slag der Grenzen vinden immers ook plaats in het noordoosten van Frankrijk.
Deze maand augustus is bijzonder dodelijk voor de troepen van generaal (en later maarschalk) Joffre, die bij de confrontaties in België meer dan 110.000 man verliest (dood, gewond, vermist of gevangen genomen), tegen 50.000 aan Duitse zijde. Bovendien worden vele honderden Belgische burgers door Duitse troepen afgeslacht in Ethe, Dinant en andere plaatsen.

De Fransen en hun Britse bondgenoten voeren vervolgens gedurende veertien dagen een terugtrekkingsoperatie uit gedurende dewelke zij in de slagen van Le Cateau (26 augustus) en Guise (29 augustus) de achtervolgende Duitsers het hoofd te bieden.
De terugtrekking eindigt wanneer de Frans-Britse strijdkrachten bij de Marne aankomen en een 225 km lange verdedigingslinie tussen Parijs in het westen en Verdun in het oosten opwerpen. De Britten, Fransen en Duitsers raken van 5 tot 12 september slaags in de beroemde Slag aan de Marne, die de Duitse opmars voor de poorten van Parijs tot staan brengt.

Auteur: Simon Cools, student Master Geschiedenis UC Louvain

Literatuur

• ALEXANDRE Simon, AMARA Michaël, ANTIER-RENAUD Chantal, La bataille de Charleroi, 100 ans après : actes de colloque, Charleroi, 22 et 23 août 2014, Brussel : Académie royale des sciences, des lettres et des beaux-arts de Belgique, 2014.
• DELHEZ Jean-Claude, La bataille des Frontières : Joffre attaque au centre 22-26 août 1914, Parijs : Economica, 2013.
• DELHEZJean-Claude, Les batailles de Virton et Rossignol racontées par les combattants, Thonne-la-Long, 2006.
• DOUGTHY A. Robert, Pyrrhic victory: French Strategy and Operations in the Great War, Cambridge: Belknap Press, 2005.
• DREVILLON Hervé, WIEVIORKA Olivier, Histoire militaire de la France. II. De 1870 à nos jours, Parijs: Perrin, 2018.
• MANGIN Pierre, À feu et à sang, août 1914 : la bataille des frontières : Pont-à-Mousson, Jarny, Briey, Étain, Spincourt, Longuyon, Longwy, Virton, Ethe, Thionville: Fensch vallée, 2008.
• NIEBES Pierre-Jean, 14-18 : la Grande Guerre à Mons et dans sa région, Waterloo: Avant-Propos, 2015.
• OSBORNE Mark, MAKER John, Germany's Western Front: Translations from the German Official History of the Great War, 1914, Part 1. The Battle of the Frontiers and Pursuit to the Marne, Waterloo: Laurier Center for Military Strategic, 2013.
• SAINT-FUSCIEN Emmanuel, Baldin Damien, Charleroi, 21-23 août 1914, Parijs: Tallandier, 2012.
• SENIOR Ian, Invasion 1914. The Schlieffen Plan to the Battle of the Marne, Oxford: Osprey Publishing, 2014.
• ZUBER Terence, The Battle of The Frontiers: Ardennes 1914, Cheltenham: The History Press, 2007.