Een website van het War Heritage Institute

Veldslag
Slag bij Bergen (1914)

99 jaar na Waterloo: voor het eerst vechten Britten weer op Belgische bodem!

Slag bij Bergen (1914)

Info veldslag

Waar
  • Bergen en omgeving (van Binche tot Quiévrain)
Wanneer
23 en 24 augustus 1914
Conflict
  • Eerste Wereldoorlog
Strijdende partijen
Verenigd Koninkrijk
Duitsland
Troepensterkte
80.000
160.000
Slachtoffers
1.638
ca. 5.000
Legerleiders
John French
Alexander von Kluck

Synopsis

Na het besluit van de Duitsers om Frankrijk aan te vallen volgens het plan Schlieffen, dat enkele jaren eerder was opgesteld door de gelijknamige generaal en de Belgische weigering van het Duitse ultimatum om hun troepen vrije doorgang te verlenen, wordt de Belgische grens op 4 augustus 1914 geschonden. Geconfronteerd met deze aanval op de gegarandeerde neutraliteit van België, besluit het Verenigd Koninkrijk Duitsland de oorlog te verklaren en ons land te hulp te komen.
De Britse Expeditiemacht (British Expeditionary Force, BEF) verzamelt zich in het zuiden van Engeland en ontscheept in Frankrijk om zich vervolgens per trein en over de weg naar de vijand te begeven. De BEF-divisies bestaan uit eenheden van de Regulars, beroepsmilitairen van het leger van het Verenigd Koninkrijk.

Zodra zij in Bergen aankomen, krijgen de Britten via enkele verkenners een zicht op de Duitse posities. Tegenover hen bevindt zich het Duitse 1ste Leger. Zij besluiten zich te verschansen op een frontlinie van Binche tot Quiévrain. Een van de fietsverkenners is soldaat John Parr, 17, van het Middlesex Regiment, die op 21 augustus als vermist wordt opgegeven. Hij ligt begraven op de militaire begraafplaats Saint-Symphorien buiten Bergen en wordt nu beschouwd als het eerste Britse slachtoffer van de Grote Oorlog. Nog vóór de noodlottige dag van 23 augustus vinden al snel verdere schermutselingen plaats. Een dag eerder ontmoetten Britse en Duitse verkenningseenheden elkaar bij Casteau, waar de eerste Britse schoten in West-Europa sinds de Slag bij Waterloo worden afgevuurd. Op dezelfde dag nemen Britse troepen posities in aan het Canal du Centre en het Canal de Mons-Condé. De artillerie van de BEF is gestationeerd in Péronnes van waaruit de eerste beschietingen plaatsvinden. De cavalerie wordt in de buurt van Quiévrain in reserve gehouden.

bataille des frontières_ill3

De slag zelf vindt plaats op 23 en 24 augustus 1914 aan een front van meer dan 40 kilometer. In de ochtend zijn er de eerste botsingen bij het station van Obourg. De schietpartij is kort. De hevigste gevechten vinden plaats in en rond Nimy. De bocht of salient tussen Nimy en Obourg vormt een strategisch verdedigingspunt omdat de talrijke bruggen dit tot een moeilijk een moeilijk te beschermen zone maken. De Duitsers buiten deze gunstige geografische situatie uit maar de aanwezigheid van verse troepen uit het Verenigd Koninkrijk biedt een tegenwicht. De Britten proberen hun positie te behouden, maar al snel wordt de ophaalbrug van Nimy weer in werking gesteld dankzij de moed van de Duitse soldaat Niemeyer. Hij zwemt het kanaal over om het mechanisme te bedienen en de vijandelijke troepen deze natuurlijke barrière te laten oversteken. Bij de spoorbrug bewijzen twee Britten, Dease en Godley, hun dapperheid wanneer de troepen worden overspoeld door de aanhoudende stroom Duitsers. Zij zijn de eersten die in de Grote Oorlog het Victoriakruis ontvangen. 

De gevechten in Nimy zijn zo hard dat, wanneer de troepen van de keizer het dorp binnentrekken, zij verscheidene huizen in brand steken en de dorpelingen beginnen op te pakken, om hen uiteindelijk als menselijk schild te gebruiken. Tegen 14u30 is er geen Britse militair meer in de omgeving van Nimy, ze hebben zich allemaal teruggetrokken naar Bergen. De Duitsers zetten hun opmars verder en achtervolgen hen in dezelfde richting. Wanneer zij Bergen binnenkomen ter hoogte van de Rue de Nimy, nemen zij andere burgers mee en voegen hen toe aan de gijzelaars uit Nimy.

Op de Grote Markt aangekomen, ondergaat burgemeester Jean Lescarts hetzelfde lot. Omstreeks 16u10 bevinden de Duitsers zich bij de Trou Houdart, bovenaan de Rue de Bertaimont. Hier besluiten de Britten de confrontatie aan te gaan. Tijdens het schieten werpen de burgers zich in paniek op de grond, rennen weg, kruipen langs de gevels naar alle mogelijke schuilplaatsen. Er zijn vier doden en en verscheidene gewonden te betreuren.

Mons_ill1

De Slag om Bergen is echter nog niet voorbij, de Britten en Duitsers vechten nog steeds in het dorp Hyon en in Jemappes. De Britse troepen tonen opnieuw hun doeltreffendheid tonen bij de Bascule en Bois-là-Haut. Bij deze versterking maakt een handvol soldaten de terugtocht van hun strijdmakkers mogelijk door de verhinderen dat de Duitsers hen omsingelen. Het is waarschijnlijk op deze plaats dat, volgens de legende, de beroemde ‘Engelen van Bergen’ verschenen zouden zijn.

Het verhaal van de Engelen van Bergen komt uit Arthur Machens kortverhaal The Bowmen (De boogschutters), dat verschijnt in The Evening News in september 1914. Het verhaal wil dat Britse soldaten Sint-Joris (St George), de beschermheilige van Engeland, zouden hebben aanroepen en dat de geesten van de boogschutters van de Slag bij Azincourt (legendarische, door Engelsen gewonnen veldslag uit 1415) verschenen zouden zijn. Dit zou de Britten in staat gesteld hebben zich al vechtend terug te trekken. Arthur Machen geeft geen bijzonderheden over de plaats van het gevecht maar de gelijkenissen met de terugtocht uit Bergen zijn opmerkelijk. Dit verhaal wordt erg populair bij de bevolking dankzij uitgevers gespecialiseerd in het bovennatuurlijke maar vooral dankzij de parochieberichten die het werk herdrukken als een stuk patriottische fictie. In augustus 1915 zal Machen zijn novelle opnieuw uit, met toevoeging van een duidelijk voorwoord waarin hij stelt dat zijn verhaal fictief is en niet gestoeld op de werkelijkheid. Machens ontkenning kan echter niet wegnemen dat de bevolking nog steeds vurig in de verschijning van engelen gelooft.

Mons_ill 3

Op 24 augustus breken gevechten uit rond Frameries en Audregnies waar de Britse troepen proberen hun positie te behouden maar al snel gedwongen worden zich terug te plooien.

Dit is het begin van een lange terugtocht richting Frankrijk die uiteindelijk zal eindigen met de Slag aan de Marne. De Britse soldaten die tussen 5 augustus en 22 november 1914 vochten, zullen allemaal een medaille krijgen, de ‘1914 Star’, meer algemeen de ’Mons Star’ genoemd. De Britten verliezen in de Slag om Bergen zo’n 1.600 man, waarvan de helft gevangen wordt genomen. De Duitse verliezen bedragen ongeveer 5.000 doden, gewonden en vermisten.

Met het vertrek van de Britten komen de bewoners van de streek onder Duits bestuur en breekt er voor hen een periode van voedselgebrek en verlies van vrijheid aan. Het zal meer dan 50 maanden duren voordat de troepen van het Gemenebest, voornamelijk Canadezen, eindelijk de stad Bergen zullen bevrijden.

De Slag om Bergen op 23 augustus 1914 is vandaag nog steeds zeer levend aanwezig in het Britse geheugen. De honderdjarige herdenkingen die op 4 augustus 2014 plaatsvonden op de militaire begraafplaats van Saint-Symphorien is daar een mooi bewijs van.

 

Auteur : Corentin Rousman, conservator Mémoire et Histoire Militaire au Pôle Muséal de la Ville de Mons

 

Literatuur

  • BOURDON Yves, Le premier choc. La Bataille de Mons 23-24 août 1914, Mere: De Krijger, 2014.
  • CAVE Nigel et HORSFALL Jack, Mons, 1914, Barnsley: Pen & Sword, 2000.
  • Étude sur la Première Guerre mondiale, 1914-1918, La Grande Guerre à Mons et dans sa région, Waterloo: Avant-propos, 2015.
  • CLARKE David, Rumours of Angels: A Legend of the First World War, in Folklore, n° 113, Londen, 2002
  • LHOIR Olivier, La vie quotidienne à Mons durant la Première Guerre mondiale, mémoire de Licence en Histoire, Louvain-la-Neuve, 1983.
  • JOURET Alain, Dour 1914-1918. Entre larmes et espérances. À Dour et aux alentours, Saint-Ghislain: Cercle d'histoire et d'archéologie de Saint-Ghislain et de la région, 2011.